Σπηλαιολογικό πάρκο Σητείας-Ιτάνου

Η περιοχή της ορεινής Σητείας σε σύγκριση με τις άλλες ορεινές περιοχές της Κρήτης, δεν παρουσιάζει μεγάλες εντάσεις στο ανάγλυφό της, αλλά λόγω της ασβεστολιθικής σύστασης των πετρωμάτων, το νερό της βροχής και των ρυακιών έχει δημιουργήσει ένα εκτεταμένο επιφανειακό καρστ τύπου δολίνων, καταβοθρών κ.α. Κατά τόπους το καρστ είναι εξαιρετικά εντυπωσιακό και έχει διαμορφώσει εκατοντάδες ασβεστολιθικά εξογκώματα σαν βροχή μετεωριτών με ακανόνιστα σχήματα. Ακόμα πιο εντυπωσιακό από το επιφανειακό καρστ, είναι το υπόγειο. Τα επιφανειακά τρεχούμενα νερά είναι λιγοστά, καθώς η μεγαλύτερη ποσότητα αυτών, διεισδύει στο υπέδαφος και κινείται υπογείως μέσω του πλήθους των καναλιών-αγωγών που έχουν διανοιχτεί στον υδατοδιαλυτό ασβεστόλιθο.

Στην ορεινή μόνο περιοχή του πρώην Δήμου Ιτάνου έχουν καταγραφεί πάνω από 82 σπήλαια, σπηλαιοβάραθρα, βάραθρα, καταβόθρες και υπόγεια ποτάμια, των οποίων το συνολικό εξερευνημένο μήκος διαδρομών ξεπερνά τα 6.000 μ. και που ουσιαστικά αποτελούν τον υδροσυλλέκτη της Επαρχίας Σητείας. Από εδώ τα νερά κατευθύνονται προς τα ανατολικά, για να καταλήξουν τελικά σε διάφορες πηγές πλησίον της ανατολικής ακτογραμμής με κυριότερες της Ζάκρου και των Χοχλακιών.

Τα τελευταία χρόνια ο πρώην Δήμος Ιτάνου σε συνεργασία με τον Σπηλαιολογικό Όμιλο Κρήτης δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την δημιουργία Σπηλαιολογικού Πάρκου. Πολλά από τα σπήλαια της περιοχής της Σητείας όπως και συνολικά της Κρήτης συνδέονται με λατρευτικές συνήθειες των κατοίκων που έχουν τις ρίζες τους στην μινωική περίοδο. Επισκέψιμα σπήλαια στην περιοχή δεν υπάρχουν. Σε ορισμένα όμως είναι δυνατή η πρόσβαση με την χρήση του κατάλληλου εξοπλισμού. Τα σημαντικότερα σπήλαια της περιοχής τα οποία στο παρελθόν είχαν και λατρευτική χρήση είναι:

Έξω Λατσίδι

To σπήλαιο Όξω Λατσίδι βρίσκεται στην περιοχή του χωριού Σίτανος και στην πραγματικότητα αποτελεί τμήμα ενός εκτεταμένου σπηλαιώδους συστήματος που ξεδιπλώνεται για πάνω από 6.000 μ. στο υπέδαφος της ορεινής Σητείας, και που αποτελεί μια από τις πιο πλούσιες καρστικές* μορφές της Κρήτης.

Η είσοδος του σπηλαίου βρίσκεται παραπλεύρως της επαρχιακής οδού Σητείας-Καρυδίου, μεταξύ των οικισμών Σιτάνου και Κατσιδονίου σε υψόμετρο 684 μ. Η κύρια από τις δύο εισόδους έχει διάμετρο περίπου 2 μ. και είναι απότομα κατηφορική, εξ ου και το τοπωνύμιο Λατσίδι που σημαίνει βάραθρο στην ανατολική Κρήτη.

Αμέσως μετά την κατάβαση από την απότομη είσοδο, ανοίγεται μεγάλη αίθουσα με έντονα κατηφορική κλίση.

Το πάτωμά της είναι παντού καλυμμένο από πέτρες ποικίλου μεγέθους, χώμα, άργιλο και άλλα υλικά όπως ξύλα, κλαδιά και φύλλα.

Από το τέρμα της αίθουσας και για τα επόμενα 250 περίπου μέτρα δημιουργούνται πέντε ευρύχωρες, ακανόνιστες αίθουσες οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με μικρούς διαδρόμους.

Από την έκτη αίθουσα και μετά δημιουργούνται μικρού μήκους γαλαρίες και αγωγοί οι οποίοι στενεύουν σταδιακά και σε ορισμένα σημεία σχηματίζουν μαιάνδρους.

Στο δάπεδό τους ρέει σταθερά νερό, το οποίο αυξάνεται ανεπαίσθητα κατά τις περιόδους βροχών. Προς το τέρμα του σπηλαίου, οι αγωγοί μεταβάλλονται σε λαγούμια ελλειψοειδούς διατομής που στενεύουν σταδιακά.

Το Όξω Λατσίδι κάποτε πρέπει να λειτούργησε σαν κλάδος κάποιου υπόγειου ποταμού.

Το Σπήλαιο του Περιστερά

Αλλο ένα σημαντικό σπήλαιο της Επαρχίας είναι του Περιστερά. Βρίσκεται δυόμισι περίπου χιλιόμετρα ανατολικά από τον οικισμό Καρύδι, στη θέση Πλατύβολα και σε υψόμετρο 540. Διαθέτει πλούσιο λιθωματικό διάκοσμο και έχει συνολικό εξερευνημένο μήκος διαδρομών 170μ. Και στον Περιστερά βρέθηκαν ίχνη νεολιθικής κατοίκησης.

Το Σπήλαιο των Πελεκητών

Καλείται και «της Συκιάς ο Σπήλιος», καθώς στην είσοδό του υπάρχει ώριμο δέντρο συκιάς. Το πραγματικό του όμως όνομα, πήρε από την ευρύτερη περιοχή όπου γινόταν εξόρυξη πέτρας.

Βρίσκεται ΒΑ του οικισμού της Κάτω Ζάκρου, σε ύψος 100 μ. και έχει μήκος 310 περίπου μέτρα. Η είσοδός του είναι εντυπωσιακή και η προσπέλαση γίνεται από θάλαμο με μεγάλη κατηφορική κλίση. Εκτός από τη μεγάλη αισθητική του αξία, καθώς διαθέτει πλουσιότατο διάκοσμο είναι από τα σπουδαιότερα αρχαιολογικά σπήλαια της περιοχής, καθώς σ' αυτό βρέθηκαν ίχνη κατοίκησης από τη νεολιθική εποχή.

Βρέικο

Το σπήλαιο βρίσκεται 5 χλμ. μακριά από τον οικισμό Πεύκοι. 500 περίπου μέτρα από την είσοδο του σπηλαίου σταματάει ο δρόμος και από εκεί ακολουθεί πεζοπορία. Στο σπήλαιο υπάρχουν ίχνη νεολιθικής κατοίκησης.

Μεγάλο και Μικρό Κατωφύγι

Ο Αγιος Γεώργιος βρίσκεται σε απόσταση 14 χιλιομέτρων από την Σητεία στον δρόμο Σητείας - Ιεράπετρας. Όσοι ενδιαφέρονται για τα σπήλαια δεν πρέπει να παραλείψουν να επισκεφθούν το σπήλαιο «Μικρό Κατωφύγι» ΒΔ του χωριού σε υψόμετρο 425 μ. στην περιοχή Μαντηλιού Πλάϊ. Ηταν χώρος αρχαίας κατοίκησης και βρέθηκαν μέσα σ' αυτό μινωϊκά όστρακα της Προμινωικής εποχής και οστά ανθρώπων και θηλαστικών. Το σπήλαιο αποτελείταιαπό μιά μικρή αίθουσα και μετά μιά κατηφορική γαλαρία μήκους περίπου 40μ. με πλούσιο διάκοσμο και λεκάνες νερού.

Σε μικρή απόστάση από αυτό είναι το «Μεγάλο Κατωφύγι» που ανοίγεται μέσα σε Ιουρασικό ασβεστόλιθο. Εισέρχεται κανείς από είσοδο πλάτους 3,20μ. Αποτελείται από δύο αίθουσες από τις οποίες η πρώτη έχει μήκος 24μ. και πλάτος 12μ. και η δεύτερη 42μ. μήκος και 11 μ. πλάτος. Η δεύτερη αίθουσα έχει τέσσερις θαλάμους, στον ένα υπάρχει μιά μεγάλη λίμνη νερού.

(*σημείωση: Οι πληροφορίες που παρέχονται για τα φαράγγια, τα σπήλαια και τις ορειβατικές διαδρομές του Ε4 της περιοχής Σητείας είναι γενικές. Είναι ευθύνη του επισκέπτη σε κάθε περίπτωση να αξιολογεί τις προσωπικές δυνατότητες και γνώσεις του για να επιλέγει τους τρόπους που θα απολαύσει τις προτεινόμενες διαδρομές.)