Η μακρόχρονη αρχαιολογική και ιστορική έρευνα στην επαρχία Σητείας έχει φέρει στο φως σπάνια και πολύτιμα ευρήματα και στοιχεία όλων των πολιτισμών από την Νεολιθική εποχή και την Μινωική αρχαιότητα μέχρι και τα νεώτερα χρόνια.
Οι μεγάλοι πολιτισμοί που έχουν ανθίσει στην γη της Σητείας, μια από τις αρχαιοβριθέστερες περιοχές του κόσμου, μας έχουν κληροδοτήσει υπέροχα δείγματα του υλικού και πνευματικού τους πλούτου, που εκτίθενται στα διάφορα Μουσεία και Συλλογές της επαρχίας.
Αρχαιολογικό Μουσείο Σητείας
Ένα από τα σημαντικότερα Μουσεία της Κρήτης βρίσκεται στην πόλη της Σητείας. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης βρίσκονται σημαντικά ευρήματα του Μινωικού Πολιτισμού και των άλλων αρχαίων πολιτισμών της Κρήτης.
Μοναδικά εκθέματα από τις ανασκαφές της Ζάκρου, του Μόχλου, της Ψείρας, του Παλαίκαστρου, της Πραισούς, της Ιτάνου, της Αγίας Φωτιάς, της Λεύκης, του Μακρύ Γιαλού και των άλλων σημαντικών Μινωικών κέντρων της Ανατολικής Κρήτης προσφέρουν μια ανεπανάληπτη εμπειρία στον επισκέπτη. Πολλά από τα εκθέματα αναφέρονται στην ελιά, στο αμπέλι, στην κτηνοτροφία, την αλιεία, τη μελισσοκομία και τους άλλους τομείς του αγροτικού βίου.
Λαογραφικά Μουσεία και Συλλογές
Σημαντικά λαογραφικά μουσεία βρίσκονται στη πόλη της Σητείας, στο Χαμέζι και το Παλαίκαστρο και μικρότερες λαογραφικές συλλογές στο Χανδρά και τους Πεύκους. Σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους εκτίθενται σε θεματικές ενότητες, αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν τις εκφράσεις του κρητικού λαϊκού πολιτισμού και του αγροτικού και ποιμενικού βίου.
Μουσεία Μονής Τοπλού
Στα μοναστήρια της επαρχίας υπάρχουν σημαντικότατα κειμήλια, μάρτυρες της μακραίωνης μοναστικής παράδοσης του τόπου.
Στη Μονή Τοπλού υπάρχουν δύο πολύ σημαντικά μουσεία. Ένα μουσείο εικόνων και βιβλίων, θρησκευτικών κειμηλίων και εκκλησιαστικών ειδών και ένα μουσείο χαρακτικής και ιστορικών κειμηλίων. Αλλά και το ίδιο το μοναστήρι είναι ένα λαμπρό και εξαιρετικά ενδιαφέρον μνημείο που έχει αναστηλωθεί πρόσφατα κατά υποδειγματικό τρόπο.
Ιδιωτικό Αγροτικό Μουσείο «Η Καντούνα»
Βρίσκεται σε κεντρικό σημείο τον χωριού Σταυρωμένος τον Δήμου Σητείας. Στο σημείο αυτό βρισκόταν ένα ερειπωμένο φονρνόσπιτο που το κτίσιμο του χρονολογείται στις αρχές τον προηγούμενου αιώνα.
Απέχει 7 χλμ. από την πόλη της Σητείας του Νομού Λασιθίου και ο επισκέπτης ακολουθώντας μια φυσιολατρική διαδρομή που περνά από την πανέμορφη πηγή Ζου, με εναλλαγές τοπίων και παλαιών νερόμυλων, θα έχει την ευκαιρία να θαυμάσει ένα αυθεντικό παραδοσιακό κρητικό καμαρόσπιτο, με όλη την επίπλωση και τα καθημερνά αντικείμενα χρήσης.
Στο αγροτικό μουσείο ο επισκέπτης μπορεί να δει τον παλιό ξυλόφουρνο που βρίσκεται στην αυλή τον σπιτιού, το μαγγανοπήγαδο και τέσσερα (4) δωμάτια μέσα στα οποία υπάρχουν βιτρίνες με θεματικές ενότητες αντικειμένων: κεραμικά, γεωργικά εργαλεία, είδη κουζίνας, υφαντά, κεντητά χειροτεχνήματα, ενδυμασίες, νομίσματα, φωτογραφίες. Στα δυο κυρίως δωμάτια του μουσείου άξια θαυμασμού είναι η μεγάλη πετρόχτιστη καμάρα και ο οντάς, το παραδοσιακό ξύλινο κρητικό κρεβάτι.
Το αγροτικό μουσείο «η καντούνα» στοχεύει στην ανάδειξη της τοπικής λαϊκής παράδοσης και στην ευαισθητοποίηση των επισκεπτών. Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε από εθνικούς πόρους και την E.E. (Ε.Γ.Τ.Π.Ε-Π) στο πλαίσιο τον ΠΕΠ Κρήτης 2000 - 2006, άξονας 5.5. Μέτρο 5.5. (Ο.Π.Α.Α.Χ.)
Για πληροφορίες σχετικά με την επίσκεψη σας στο μουσείο, μπορείτε να τηλεφωνείτε στα παρακάτω τηλεφωνα: 6972576112 & 6975856766.
Η είσοδος για το κοινό είναι ελεύθερη
Ωράριο λειτουργίας : 9:00-10:00 π.μ. και 5:00-7:00 μ.μ.
Μουσείο Ξυλογλυπτικής στους Τουρτούλους
Το παλαιό χαρκιδιό, εκθετήριο σήμερα, μετά την αναπαλαίωσή του παρουσιάζει έργα του λαϊκού καλλιτέχνη Μανώλη Θ. Περάκη-Χαρκιά. (1910-2006) Ο Χαρκιάς, αφού δάμασε το σίδερο ως χαλκιάς, (εντυπωσιακό το χειροποίητο καντάρι) έδωσε διέξοδο στις καλλιτεχνικές του ανησυχίες για 35 ολόκληρα χρόνια, από το 1971 μέχρι το θάνατό του, δουλεύοντας το ακατέργαστο ξύλο.
Η μάνα φύση και η καλλιτεχνική έμπνευση του καλλιτέχνη δημιούργησαν ποικίλες μορφές από τη σφαίρα της πραγματικότητας αλλά και από την περιοχή της φαντασίας. Πρώτη ύλη το ακατέργαστο ξύλο από μουσμουλιά, μανταρινιά, πορτοκαλιά, ελιά, αχλαδιά κ.ά.
Προσωπογραφίες (του Χριστού, της Παναγίας), προτομές πολιτικών (Ελευθερίου Βενιζέλου), χρηστικά αντικείμενα με διάκοσμο, μουσικά όργανα (λύρα, βιολί) με πλούσιο σκάλισμα, συμπλέγματα ζώων ακατάληπτα, πτηνά τερατώδη, ερπετά υπερφυσικά είναι τα πιο αγαπημένα θέματα του καλλιτέχνη. Όσα "βλέπει" με τη φαντασία του παίρνουν σάρκα και οστά με το σκάλισμα στο ξύλο. Σε κάθε περίπτωση κυριαρχεί η φυσικότητα, η απλότητα και η μοναδικότητα του δημιουργήματος. Η συνολική καλλιτεχνική δημιουργία του Χαρκιά είναι χειροποίητη βασισμένη στα παραδοσιακά εργαλεία: σκεπάρνι, σκαρπέλο, πριόνι, ξυλοφάς. (ξυλόλιμα) Όταν τα χέρια του καλλιτέχνη "μιλούν" , σε μας απομένει η σιωπή και η απόλαυση του έργου.
Μουσείο Νερού & Υδροκίνησης Ζάκρου
Ζάκρος, ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της ανατολικής Κρήτης γνωστή για το Μινωικό ανάκτορο στην Κάτω Ζάκρο αλλά και για τα πολλά νερά της, τις πηγές και τις ρεματιές με τα πλατάνια τους.
Η ύπαρξη του νερoύ έπαιξε και εξακολουθεί να παίζει τον βασικότερο ρόλο στην οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα των κατοίκων της Ζάκρου. Η οικοδομική δομή, οι γειτονιές, οι δραστηριότητες των κατοίκων έχουν μια παράλληλη πορεία με τον "δρόμο του νερού" .
Ένα δρόμο που τον έχει χαράξει η δύναμη της κίνησης του νερού εδώ και χιλιάδες χρόνια, ξεκινώντας από την μεγαλύτερη πηγή της Ζάκρου τον "Μέσα Μύλο", μέχρι να συναντήσει το φαράγγι και να συνεχίσει την πορεία του προς την θάλασσα.
Παράλληλα με τη διαδρομή του νερού χτίστηκε και ο οικισμός δίδοντας του αυτό το μακρόστενο σχήμα που εξακολουθεί να έχει μέχρι σήμερα. Καλλιεργήθηκαν αρχικά μικροί λαχανόκηποι για τις καθημερινές ανάγκες των κατοίκων και αργότερα μεγάλες εκτάσεις με ελαιόδενδρα που σήμερα στο σύνολο τους είναι αρδεύσιμες, παράγοντας το εξαιρετικό ελαιόλαδο της Ζάκρου.
Ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεκμετάλλευτη τη δυνατότητα που του δίνει το νερό να κινεί τις μηχανές που έχει επινοήσει για να παράγει αγαθά και να βελτιώνει το βιοτικό του επίπεδο. Έτσι εκμεταλλευόμενος τη δυναμική του νερού και το ανάγλυφο της περιοχής έχτισε κατά μήκος αυτού του υδάτινου δρόμου τους νερόμυλους για το άλεσμα των σιτηρών, την φάμπρικα για την παραγωγή του ελαιόλαδου και το ρασοτριβείο για την επεξεργασία των μάλλινων υφαντών.
Η Ζάκρος στις αρχές του 1900 αποτελούσε το κέντρο μιας ιδιότυπης "βιομηχανικής περιοχής", αφού λειτουργούσαν συνολικά έντεκα νερόμυλοι. Ο νερόμυλος θεωρείται ως το "εργοστάσιο" της προβιομηχανικής περιόδου.
Μια έξυπνη και απλή σε λειτουργία κατασκευή αξιοποιεί την δύναμη του νερού για να κινεί τις μυλόπετρες ενώ η όλη εργασία και ο έλεγχος γινόταν από ένα μόνο άνθρωπο , τον μυλωνά.
Ο καρπός που πήγαινε προς άλεση ήταν κυρίως κριθάρι, λιγότερο σιτάρι και κεθρί, που καλλιεργούνταν στην περιοχή της Ζάκρου και των κοντινότερων περιοχών. Πολλοί ήταν αυτοί που ερχόντουσαν από μακριά για να αλέσουν τα σιτηρά τους στους νερόμύλους της Ζάκρου.
Η κατασκευή του νερόμυλου είναι κατά κανόνα απλής ορθογωνικής μορφής που περιελάμβανε το εργαστήριο και σε μεγαλύτερους νερόμυλους χώρο υποδοχής των πελατών αλλά και χώρο διαμονής του μυλωνά με τζάκι για μαγείρεμα και θέρμανση .Δίπλα υπήρχε στάβλος για τα ζώα και σε μερικούς φούρνος.
Το πηγάδι είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό κατασκευαστικό στοιχείο, επιβλητική κατασκευή πάνω από τους νερόμυλους, με ύψος 6-8 μέτρα , μεταφέρει το νερό με δύναμη στη φτερωτή και αυτή με τη σειρά της, δίνει κίνηση στις μυλόπετρες για να αλέσει τον καρπό που πέφτει από την κοφινίδα αργά και σταθερά, με την επίβλεψη πάντα του μυλωνά.
Το Μουσείο Νερού της Ζάκρου στεγάζεται στους αναστηλωμένους νερόμυλους που παραχώρησαν οι οικογένειες που τους κατείχαν το 1997. Είναι ένα θεματικό μουσείο που στόχο έχει να συγκεντρώσει ότι αντικείμενο ή άλλο υλικό είναι σχετικό με τη χρήση του νερού από περασμένες εποχές αλλά και να αναδείξει τη σπουδαιότητα του νερού και στις μέρες μας, αξιοποιώντας το σωστά με ορθολογική χρήση και σεβασμό. Οι μύλοι που έχουν αναστηλωθεί και έχουν διαμορφωθεί σε εκθεσιακούς χώρους είναι :
- Ο μύλος της Μπριλάκαινας Ήταν ιδιοκτησία των Μπιλάκηδων και του Ν. Ροδανάκη χτισμένος πριν το 1900. Δίπλα υπάρχει το ρασοτριβείο ιδιοκτησίας Ν.Ροδανάκη
- Ο μύλος του Ροδονοβαγγελή, χτισμένος πριν το 1900 από τον πατέρα του Βαγγέλη Ροδανάκη. Στον ίδιο χώρο λειτουργούσε μέχρι το1955 ελαιοτριβείο (Φάμπρικα) που δούλευε με τη δύναμη του νερού.
-Ο μύλος του Ξώπαπα, από τους παλαιότερος νερόμυλους. Εξωτερικά υπάρχει φούρνος.
