Η Σητεία έχει να καυχιέται ότι ακόμα και σήμερα διαθέτει ένα μεγάλο αριθμό παραδοσιακών μουσικών.
Η πλούσια κρητική μουσική παράδοση έχει τις ρίζες της στην ελληνική αρχαιότητα και τη βυζαντινή μουσική αλλά ταυτόχρονα είναι εμπλουτισμένη από το πολιτισμικό περιβάλλον της ευρύτερης ανατολικής Μεσογείου.
Οι απαρχές της κρητικής μουσικής παράδοσης ταυτίζονται με τη γέννηση του μέγιστου των Θεών, του κρηταγενή Δία.
Η Κρητική μουσική παράδοση θεωρείται η πιο ζωντανή στον ελλαδικό χώρο γιατί, όχι μόνο συνεχίζει να εξελίσσεται και να ενσωματώνει δημιουργικά σύγχρονα μουσικά στοιχεία, αλλά παράλληλα καταφέρνει να εκφράζει και να σχολιάζει με ζωντανό τρόπο την σημερινή πραγματικότητα.
Ο αυτοσχεδιασμός είναι ένα από τα χαρακτηριστικά των κρητικών μουσικών. Ειδικά στην διάρκεια των διαφόρων εορτών και πανηγυριών, οι μουσικοί δεν περιορίζονται στην τυπική επανάληψη των βασικών μουσικών μελωδιών αλλά εμπλουτίζουν το παίξιμο τους με αυτοσχεδιασμούς που συνοδεύουν τους χορευτές σε αντίστοιχους χορευτικούς αυτοσχεδιασμούς.
Τα όργανα
Τα βασικά όργανα που χρησιμοποιούνται στην κρητική μουσική είναι η λύρα και το λαούτο.
Όμως στην περιοχή της Σητεία όπως και στην δυτική Κρήτη είναι διαδεδομένη η χρήση του βιολιού αντί της λύρας.
Σε πολλές περιπτώσεις το μαντολίνο συμπληρώνει το λαούτο στη συνοδεία της λύρας. Το μαντολίνο επίσης χρησιμοποιείται συχνά και ειδικά στις «καντάδες» (πρόκειται για αυθόρμητες μουσικές εκφράσεις που πολλές φορές περιφέρονται στους δρόμους των χωριών και χρησιμοποιούν κυρίως ερωτικούς στοίχους).
Σημαντική θέση έχουν στην μουσική παράδοση της Κρήτης, τα πνευστά όπως το «χαμπιόλι» (η κρητική φλογέρα) και η «ασκομαντούρα» που είναι ο αρχαίος «άσκαυλος».
Χοροί
Οι βασικοί κρητικοί χοροί είναι ο «πεντοζάλης» (έχει τις ρίζες του στον αρχαίο «πυρρίχιο» χορό), ο καστρινός πηδηχτός, η σούστα, ο σιγανός συρτός και ο χανιώτικος συρτός.
Εκτός από τους χορούς αυτούς τοπικά υπάρχουν διάφορες παραλλαγές τους. Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα δεν υπάρχει κρητικός ο οποίος να μη ξέρει να χορεύει παραδοσιακούς χορούς.
Οι περισσότεροι χοροί διατηρούν την αρχέγονη κυκλική τυπολογία τους. Στην κυκλική κίνηση αναπτύσσεται ο πολύπλοκος βηματισμός του χορού με τον πρωτοχορευτή να έχει την δυνατότητα για να αναδείξει την δεξιοτεχνία του μέσα από εντυπωσιακούς αυτοσχεδιασμούς.
Τα τραγούδια
Η κρητική παραδοσιακή μουσική περιλαμβάνει κατά βάση χορευτικούς σκοπούς.
Σε πολλές περιπτώσεις η μουσική συνοδεύει απλά το τραγούδι με την μορφή των διστίχων δεκαπεντασύλλαβων μαντινάδων, κυρίως ερωτικών, που τραγουδιούνται πολύ στις παραδοσιακές γιορτές και καντάδες.
Η ευκολία με την οποία οι κρητικοί συνθέτουν μαντινάδες για κάθε περίσταση είναι παροιμιώδης. Στην Σητεία κυριαρχούν οι Σητειακές Κοντυλιές, οι οποίες εκφράζουν με εξαιρετικό τρόπο την ψυχοσύνθεση και ιδιαιτερότητα των Σητειακών.
